भारतीय अंतराळ संशोधनामध्ये चांद्रयान मोहीम एक दोन आणि तीन हा भाग खूप महत्त्वाचा आहे. चंद्रयान मोहीम आखणाऱ्या जगातील काही ठराविक देशांमध्ये भारताचा समावेश होतो ही आपल्यासाठी अभिमानाची बाब आहे.
खालील सर्व प्रश्न काळजीपूर्वक वाचून त्यांच्या उत्तरासाठी खाली दिलेले मुद्दे सविस्तर अभ्यासा
- चंद्रयान दोन मोहीम येथील उपग्रह कधी प्रक्षेपित करण्यात आला?
- चंद्रयान 2 यशस्वी झाले असते तर चंद्रावर यान उतरवणारा भारत कितवा देश ठरला असता?
- चंद्रयान 1 ने सुमारे किती प्रतिमा संग्रहित करून इस्रोकडे पाठविल्या?
- चंद्रयान एक हे किती दिवस कार्यरत होते?
- चंद्रयान एक चा संपर्क कोणत्या दिवशी तुटला?
- चंद्रयान एक चा संपर्क तुटला तेव्हा इस्रोचे अध्यक्ष कोण होते?
- चंद्रयान एक चे प्रणेते म्हणून कोणी कार्य केले?
- चंद्रयान ही कोणाची कल्पना आहे?
- चंद्रयान एक हे कोणत्या वर्षी पाठविण्यात आले?
- चंद्रयान एक ची उद्दिष्ट काय?
- सतीश धवन अंतरिक्ष केंद्र कोठे स्थित आहे?
- पृथ्वी व चंद्र यांच्यामध्ये सुमारे किती अंतर आहे?
- चंद्रयान तीन हे कोणत्या दिवशी प्रक्षेपित करण्यात आले?
- चंद्रयान तीन ही मोहीम कोठून प्रक्षेपित करण्यात आले?
- चंद्रयान तीन मध्ये कोणत्या दिवशी चंद्रावर यान सॉफ्ट लँड करणे अपेक्षित आहे?
- कोणत्या पंतप्रधानांनी चंद्रयान कार्यक्रमाची घोषणा केली होती?
- कोणत्या मोहिमेत चंद्राच्या पृष्ठभागावर पाण्याच्या रेणूंची उपस्थिती आहे हे स्पष्ट केले?
- इस्रोचे अध्यक्ष कोण आहेत?
चांद्रयान -1 मोहीम
चांद्रयान -1 हे 2008 मध्ये भारताचे पहिले चंद्रावर पाठविण्यात आलेले मानवरहित वैज्ञानिक अभियान.
उद्दिष्ट
- चंद्राच्या संपूर्ण पृष्ठभागाची त्रिमितीय चित्रे घेणे.
- चंद्रावरील विविध खनिजे आणि रासायनिक द्रव्य यांच्या वितरणाचा शोध घेणे.
- 22 ऑक्टोबर 2008 रोजी श्रीहरीकोटा येथील सतीश धवन अंतरिक्ष केंद्रावरून PSLV या रॉकेटचे साह्याने चांद्रयानाचे यशस्वी प्रक्षेपण.
- ८ नोव्हेंबर 2008 रोजी चांद्रयानाचे चंद्राच्या गुरुत्वाकर्षण क्षेत्रात प्रवेश.
- १२ नोव्हेंबर 2008 रोजी चंद्रयान आपल्या अंतिम कार्यात्मक कक्षेत प्रस्थापित झाले.
- ही कक्षा चंद्राच्या पृष्ठभागापासून शंभर किलोमीटर अंतरावरील ध्रुवीय कक्षा आहे.
- अशा रीतीने चांद्रयानाने पृथ्वी व चंद्रा दरम्यानचे सुमारे 3,86,000 किलोमीटर अंतराचा प्रवास केला.
- 15 मार्च 2009 रोजी MOON IMPACT PROBE : MIP नावाचे उपकरन त्यावर रंगविण्यात आलेल्या भारतीय ध्वजासहित चंद्रयांना पासून अलग होऊन चंद्राच्या दक्षिण ध्रुवावर उतरले.
- अशा रीतीने चंद्रावर अस्तित्व निर्माण करणारा भारत पाचवा देश ठरला.
- भारताच्या अगोदर ही कामगिरी अमेरिका, सोवियत रशिया, युरोपियन स्पेस एजन्सी आणि जपान यांनी केली आहे.
- चांद्रयानाचे प्रणेते के कस्तुरीरंगन हे असून जॉर्ज जोसेफ हे राष्ट्रीय चांद्र कार्यदलाचे प्रमुख तर अण्णादुराई हे प्रकल्प संचालक होते.
- MIP ची कल्पना मात्र डॉ. एपीजे अब्दुल कलाम यांची होती.
- चंद्रयान हे 1400 किलोग्रॅम वजनाचे होते.
- यासाठी 386 कोटी रुपयांचा खर्च या महत्वकांक्षी चंद्रयान मोहिमेतील पहिले यान चंद्रयान-1 हे 10 महिन्यांच्या कालावधीत हरवले आला.
- 29 ऑगस्ट 2009 रोजी या यानाचा संपर्क तुटल्याचे इस्रोचे अध्यक्ष जी माधवन नायर यांनी स्पष्ट केले.
- हे यान ३१२ दिवस कार्यरत होते या कालावधीत तब्बल सत्तर हजार प्रतिमा संग्रहित करून त्या इस्रोकडे पाठविल्या.
चांद्रयान - 2 अभियान
22 जुलै 2019 रोजी श्रीहरिकोटा येथून जिओसिंक्रोनस सॅटेलाइट लॉन्च व्हेईकल GSLV III द्वारे प्रक्षेपण करण्यात आले.
अंतराळयानामध्ये ऑर्बिटर, लँडर आणि रोव्हर यांचा समावेश होता.
ऑर्बिटर 100 किमी (62 मैल) उंचीवर एका वर्षासाठी चंद्राभोवती ध्रुवीय कक्षेत फिरेल.
मिशनचेविक्रम लँडर (इस्रोच्या संस्थापकाचे नावविक्रम साराभाई ) 7 सप्टेंबर रोजी दक्षिण ध्रुवीय प्रदेशात उतरण्याची योजना आखण्यात आली होती जिथे पृष्ठभागाखाली पाण्याचा बर्फ आढळू शकतो.
नियोजित लँडिंग साइट कोणत्याही चंद्राच्या तपासणीला स्पर्श केला असता सर्वात दूर दक्षिणेकडे गेली असती आणि युनायटेड स्टेट्स , रशिया आणि चीन नंतर - चंद्रावर अंतराळ यान उतरवणारा भारत हा चौथा देश ठरला असता.
चंद्रावर उतरण्याच्या आधी, 2 किमी (1.2 मैल) उंचीवर संपर्क तुटला.
चांद्रयान -3
१४ जुलै २०२३ रोजी गुपारी २:३५ वाजता प्रक्षेपित करण्यात आले.
इस्रो चे अध्यक्ष - एस सोमनाथ
लँडर आणि रोव्हर कॉन्फिगरेशनचा समावेश आहे.
हे LVM3 द्वारे SDSC SHAR, श्रीहरिकोटा येथून लॉन्च केले गेले
चांद्रयान-३ च्या मोहिमेची उद्दिष्टे पुढीलप्रमाणे आहेत.
- चंद्राच्या पृष्ठभागावर सुरक्षित आणि मऊ लँडिंग करणे
- चंद्रावर फिरणारा रोव्हर प्रदर्शित करा आणि स्थितीत वैज्ञानिक प्रयोग करणे.
- चंद्रावरील भारताची तिसरी मोहीम चांद्रयान-३ राज्यातील श्रीहरिकोटा येथील सतीश धवन अंतराळ केंद्रातून प्रक्षेपित करण्यात आली.
- इंडियन स्पेस रिसर्च ऑर्गनायझेशन (ISRO) चे 642 टन वजनाचे LVM-3 रॉकेट दुपारी 2.35 वाजता चांद्रयानासह निघाले.
- चांद्रयानाला चंद्रावर पोहोचण्यासाठी ४२ दिवस लागतील. प्रक्षेपणानंतर अवघ्या 16 मिनिटांनी चंद्रयान-3 दुपारी 2.50 च्या सुमारास सुमारे 179 किमी उंचीवर रॉकेटपासून वेगळे झाले. त्यानंतर चांद्रयान-3 ने चंद्राचा 3.84 लाख किमीचा प्रवास सुरू केला.
- अंतराळयानाने वाहून घेतलेले लँडर 23 किंवा 24 ऑगस्ट रोजी चंद्रावर सॉफ्ट-लँड करणे अपेक्षित आहे.
- इस्रो चार वर्षांनंतर पुन्हा एकदा चांद्रयान पृथ्वीच्या एकमेव उपग्रह चंद्रावर पाठवण्याच्या तयारीत आहे.
- संपूर्ण देशाच्या नजरा इस्रोच्या शास्त्रज्ञांवर खिळल्या आहेत.
- चंद्रावर वाहनाचे 'सॉफ्ट लँडिंग' अर्थात वाहन सुरक्षित मार्गाने उतरवण्याचे इस्रोचे हे अभियान यशस्वी झाले, तर भारत निवडक देशांच्या उच्चभ्रू यादीत सामील होईल.
- भारत असे करण्यात यशस्वी झाल्यास अमेरिका, चीन आणि माजी सोव्हिएत युनियननंतर या यादीतील चौथा देश ठरेल.
महत्वाचा घटना कालानुक्रम
- 15 ऑगस्ट 2003: तत्कालीन पंतप्रधान अटलबिहारी वाजपेयी यांनी चांद्रयान कार्यक्रमाची घोषणा केली.
- 22 ऑक्टोबर 2008: चांद्रयान-1 ने श्रीहरिकोटा येथील सतीश धवन अंतराळ केंद्रातून उड्डाण केले.
- 8 नोव्हेंबर 2008: चांद्रयान-1 ने चंद्र ट्रान्सफर ट्रॅजेक्टोरीमध्ये प्रवेश केला आणि स्वतःला प्रक्षेपण मार्गावर स्थापित केले.
- 14 नोव्हेंबर 2008: चांद्रयान-1 चंद्राच्या दक्षिण ध्रुवाजवळ क्रॅश झाला परंतु चंद्राच्या पृष्ठभागावर पाण्याच्या रेणूंच्या उपस्थितीची पुष्टी केली.
- 28 ऑगस्ट 2009: इस्रोच्या मते, चांद्रयान-1 कार्यक्रम संपुष्टात आला आहे.
- 22 जुलै 2019: चांद्रयान-2 चे श्रीहरिकोटा येथील सतीश धवन अंतराळ केंद्रातून प्रक्षेपण करण्यात आले.
- 20 ऑगस्ट 2019: चांद्रयान-2 यानाने चंद्राच्या कक्षेत प्रवेश केला.
- 2 सप्टेंबर 2019: लँडर 'विक्रम' चंद्राच्या ध्रुवीय कक्षेत चंद्राभोवती प्रदक्षिणा घालत असताना विभक्त झाला परंतु लँडरचा चंद्राच्या पृष्ठभागापासून 2.1 किमी उंचीवर असलेल्या ग्राउंड स्टेशनशी संपर्क तुटला.
- 14 जुलै 2023: चंद्रयान-3 श्रीहरिकोटा येथील सतीश धवन स्पेस सेंटरमधील दुसऱ्या लॉन्चपॅडवरून उड्डाण केले.
- 23/24 ऑगस्ट 2023: ISRO शास्त्रज्ञांनी 23-24 ऑगस्ट रोजी चंद्राच्या पृष्ठभागावर सॉफ्ट लँडिंगची योजना आखली आहे, ज्यामुळे भारत हा पराक्रम साध्य करणाऱ्या देशांपैकी एक बनला आहे.
